Öteden beri uygulama ve bakış açısını çok önemsediğim bir dostum, yolladığı kurban bayramı sanal kutlama tebrikinde bayram öncesi gün için kullandığı “arife” kelimesinin doğrusunun “arefe” şeklinde olması gerektiğine dair düşüncemi e-maille ilettim. TDK’na göre “arife”nin doğru olduğunu bildirdi. www.tdk.org.tr’de gerçekten de öyle idi. Ama devlet büyüklerimiz de dâhil tüm söyleyenlerin diline, yani yazılandan çok konuşulan Türkçeye baktığımızda arefe daha doğru gözüküyordu. Konu Ebubekir Aytekin ve Sefer Akgün gibi üstatlarımızın konusu olmakla birlikte naçizane yaptığım araştırmada İbrahim Kardeş’in 18.1.2005 tarihli Yeni Şafak Gazetesinde yayınlanan yazısına www.turkcebilgi.com sitesinde rastladım. Tartışmaya ışık tutabilecek nitelikte “Arafa, arefe, arife” başlıklı söz konusu yazının ilgili paragraflarını aşağıda birlikte okuyalım:
“Dersimizin adı "tahrir" idi, Türkçe dersinin içinde yer alırdı. Yazılı anlatım demekti ve o derste biz öğrenciler, bir "muharrir"in yaptığı işi yapar, öğretmenimizin verdiği konuyu yazıyla anlatırdık. Sonraları o ders, yine Türkçe dersinin içinde "kompozisyon" oldu. Arap asıllı bir kelimeden kurtulup Fransız kökenli bir nosyona teslim olduk.
Tahrir dersinde yazdığım ilk yazıda öğretmenimizin üstünü çizdiği kelimelerden biri "arefe" idi. Arefe'nin üstünü kırmızı kalemle çizmiş ve "arife" yazmıştı. Demek ki, öğretmenimiz yazım kılavuzuna bakan, öğrencilerine resmî yazı dilini öğretmek için titizlenen biriydi. Ne hoş!
Resmî sözlük ve yazım kılavuzu hazırlayıcıları, sözcüklerin söyleniş ve yazılışlarını belirlerken hangi ölçütleri dikkate almışlardır? Yazı devrimini izleyen süreçte bu konuda Türkçenin ses özellikleri kadar, halkın söyleyiş biçimi de dikkate alınmıştır. Abdest'in sözlüklere ve yazım kılavuzlarına "aptes" olarak girebilmesi böylece mümkün olabilmiştir.
Bu yazıyı yazmadan çevremdeki altı kişiye sordum: "Bayramdan önceki güne ne dersiniz?" Yarısı "arefe" dedi, yarısı "arife". Hâlbuki bu kelimeyi "arafa" veya "arafe" diye söyleyenler de var. Yanlış hatırlamıyorsam, mahalle mescidinin imamı Ramazan Hoca, belki ayın harfini de çatlatarak "arafa" derdi ve onun söyleyişi, kelimenin kaynağını hatırlatmak bakımından daha doğru görünüyor. Çünkü bu kelime, kurban bayramından bir gün önce, yani zilhicce ayının dokuzuncu günü yapılan "vakfe"nin Arafat (Arafa) dağında yapılışından ötürü o günün adı olmuştur. Sonra da anlamı genişleyerek dilimizde Ramazan bayramından önceki gün için de kullanılır olmuştur. Anlam genişlemesi bununla da kalmamış, önemsenen her olayın öncesine, gün sınırlaması falan yapılmadan "arife" denmiştir: Doğum arifesi, seçim arifesi, tatil arifesi… Doğrusu, kelimenin böylesi kullanımlarına bakarak iyi ki Arafat'tan uzaklaşmış da diyebilirsiniz.
Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi kelimeyi "Arefe" olarak vermeyitercih etmiş, "Arife" maddesinde de "bkz. Arefe" demiş. D. Mehmet Doğan ise Büyük Türkçe Sözlük'te tam tersini yapmış: Arefe, bkz. Arife.
…”
Yukarıdaki yazıdan tartışmanın çok önceden de edebiyat dünyasında yapıldığı anlaşılıyor. Bize düşen; üstatlardan açıklama gelinceye kadar tartışmayı burada noktalamaktır.
Sonuçta, arefe kadar arife kelimesinin de yanlış olmadığı anlaşılıyor… Lakin bu edebi tartışma ortamı açılmasaydı işin ayrıntısını başta kendim, sonrasında da ilgili dostum ve sizler bu denli bilemeyecekti belki?
Allah, Mevlana Hazretleri’nin deyimiyle birbirine “ayna” olabilecek dost ve dostluklardan eksik etmesin…
ARİFE, AREFE…
