ÜZERLİK

            Kırsal kesimde çimenlik alanlarda kendiliğinden çıkıp yetişen bir bitki. Öbek öbek yeşeriyor. Aynı kökten kırk elli kadar filiz veriyor. Belli bir olgunluktan sonra her dalda nohut büyüklüğünde onlarca üzerlik. Temmuz, ağustos aylarında artık toplanma kıvamına geliyor.

            Tarihi eski Samsat’ta kale civarındaki harman yerlerinde ve mezarlıklarda bolca rastlanırdı. Kadınlar ve genç kızlar, gruplar halinde üzerlik toplamaya giderlerdi. Önlükler (peştemallar) torbalar veya sepetlere doldurulan üzerlik taneleri, evlerde de iki veya üç kişilik ekiplerce ipliklere dizilir. Elli altmış santim uzunluğundaki ince bir tahta parçasına kadifeden veya renkli kumaştan bir kılıf geçirilir. Bu süslü (kılıflı) tahta, üzerliğin ana omurgasıdır. Bunun üstü ve altı üçgen biçimindeki üzerlik dizileriyle donatılır. Ardından sıra, aşağı sarkacak olan tespih dizisi şeklindeki üzerlik zincirlerine gelir. Sivri ucu aşağıya bakan önceki üçgen üzerlik, boydan boya (elli altmış santim boyunca) üzerlik zincirleri ile donatılır. Bu zincirlerin, ana omurga kılıflı tahtanın ve simetrik üçgenlerin belli yerleri de değişik renkli kumaşlarla süslenerek asılmaya hazır üzerlikler yapılır. Artık alıcısını beklemeye, evlere asılmaya hazırdır.

            Sonbahara doğru şehirden gelen üzerlik alıcıları, mahalleleri ve evleri sırayla  dolaşarak satın almaya başlarlar. Bu haliyle üzerlik, orta halli ve daha düşük gelirli aileler için aynı zamanda bir gelir kaynağıdır. Kapıya gelen alıcının verdiği fiyatı az bulanlar, komşularınkini de emaneten alıp toptan şehre götürerek daha fazla fiyatla satmak hakkına da sahiptirler. Bu konumuyla üzerlik, doğanın insanlara sunduğu bir kazanç kapısı işlevini yıllarca sürdürmüştür. Taa ki Atatürk Barajı’nın göl sularına gark olana kadar…

            Üzerlik bitkisinin, bu ekonomik katkı dışında tıbda bitkisel tedavide kullanıldığını da biliyoruz. Bu anlamda sinir sistemine, saç dökülmesine, egzamaya, mide ağrılarına iyi geldiği de denenmiş.

            Üzerliğin bir başka yararı da antidepresan olarak kullanılması ve uykusuzluğa iyi gelmesi. Bu özelliği ile nazara karşı kullanılması arasında da bir bağıntı olsa gerek. Anadolu’nun bazı yörelerinde üzerlik tohumunun göz değmesine, psikolojik rahatsızlığa karşı kullanıldığını biliyoruz. Analarımız, ninelerimiz böyle durumlarda hep şunu yaparlardı: Bir avuç üzerlik tohumu metal bir kaba konur. İçine biraz da tuz atılıp ateşte kavrulur. Yanan bu tohum o haliyle tabakla beraber, nazara uğradığı sanılan kişinin başında gezdirilir ve dumanlar odaya, odalara yayılır. Bu duman ve kokunun uyku verdiği, sinir sistemini rahatlattığı bilimsel bir gerçek. Bu bilimsel gerçeğin, ninelerimiz tarafından yorumu da: ‘’Göz değmesini iyileştirdiği’ Yorumlar farklı da olsa, sonuç bir…

            Kültürel birçok obje gibi üzerlik(ninelerimizin tabiriyle uzelıg) de artık bizi terk etti ve bir antika kimliğine büründü. Teknoloji, kimyasallar, çevre kirliliği neleri alıp götürmedi ki?!.